Sos rybny jest składnikiem typowym dla kuchni krajów Azji Południowej – Wietnamu i Tajlandii. Stosuje się go w znacznych ilościach, zarówno do dań ciepłych, jaki i zimnych, np. jako składnik dressingów do sałatek. Sos ma charakterystyczny rybny zapach i silny, mocno słony smak. Choć w pierwszej chwili aromat sosu może wydawać się niepokojący, nie należy się tym zbytnio przejmować - podczas gotowania mocny zapach zanika, a potrawa zyskuje głęboki i pełny smak.
Sos rybny przygotowuje się z małych rybek (najczęściej sardeli), czasami z rybek i krewetek. W ceramicznych naczyniach układa się warstwami rybki, każdą warstwę przesypując solą. Na koniec naczynie zamyka się za pomocą szczelnej pokrywy i ustawia w dobrze nasłonecznionym miejscu. Proces fermentacji trwa od dziewięciu miesięcy do ponad roku (im sos dłużej fermentowany, tym lepszy i droższy). Gotowy sos filtruje się z pozostałości rybek i rozlewa do butelek. Pozostałości rybek zalewa się niewielką ilością wody i odstawia do ponownej fermentacji, otrzymując sos niższej jakości, głównie do zastosowań przemysłowych.
Podczas kupowania sosu rybnego warto zwrócić uwagę na kilka szczegółów. W przypadku sosów pochodzenia wietnamskiego na opakowaniu znajdziemy informacje o przeznaczeniu sosu (nuoc-cham – sos do potraw zimnych; nuoc-nam – sos do potraw gorących). Uważnie należy przeczytać skład sosu. Wiele sosów jest rozcieńczanych wodą (w składzie powinna znaleźć się informacji o zawartości „sosu w sosie”). Do niektórych dodawany jest glutaminian sodu (znany także jako MSG) i takich sosów należy unikać. Nie bez znacznie jest także barwa sosu. Najlepszej jakości sosy charakteryzują się blado pomarańczową barwą i delikatnym smakiem. Im sos gorszej jakości, tym ciemniejszy. Najlepiej jest kupować sos w szklanych butelkach, ponieważ ze względu na swój skład, sos rybny może wchodzić w reakcję z plastikiem, co znacząco pogarsza jego smak i skraca trwałość.
Sos rybny nie jest bardzo podatny na zepsucie, jednak najlepiej przechowywać go w dość chłodnym i ciemnym miejscu. Jeśli sos zaczyna ciemnieć lub na dnie butelki pojawiają się kryształki, oznacza to, że sos zaczyna się psuć.
Do czego można użyć sosu rybnego? Przede wszystkim do typowych dań kuchni azjatyckiej, mocno przyprawionych czosnkiem, imbirem i chilli. Doskonale sprawdza się w daniach przygotowywanych metodą stir fry, jednak należy pamiętać, aby nigdy nie wylewać go bezpośrednio na rozgrzaną patelnię, bo jego aromat mocno zyska na sile i potrawa będzie niejadalna. Sos rybny wzbogaci smak zup, zwłaszcza z tych z owoców morza i opartych na mleku kokosowym. Połączony z sokiem z limonki, kawałkami chilli i wodą przeistoczy się w aromatyczny dressing do sałatek. Jednak wykorzystanie sosu rybnego nie ogranicza się jedynie do kuchni azjatyckiej. Ponieważ ma on właściwości silnie zmiękczające mięso, warto dodać go do marynat. Taka marynata zmiękcza mięso (zwłaszcza drób) w iście ekspresowym tempie. Mięso jest kruche, soczyste i wbrew pozorom nie ma charakterystycznego rybnego posmaku.
