Czarny bez czy też po poznańsku hyćka vel. hyczka to niewątpliwie smak mojego dzieciństwa. Nie ma drugiej takiej rzeczy która pachniałaby równie pięknie i oryginalnie jak syrop z kwiatów bzu robiony przez babcie Anielę.
Co roku robię jego kilkanaście litrów i przez całą zimę piję razem z rodziną jako najlepszą lemoniadę! Najlepszą bo nie tylko pyszną ale też bardzo zdrową. Moje dzieciaki piją codziennie łyżkę syropu z owoców lub kwiatów czarnego bzu i nie chorują niemal wcale!
Cały czas nie rozumiem dlaczego kiedy zrywam kwiaty i owoce bzu ludzie patrzą na mnie jak na szaleńca. ironią jest to że ja też na nich tak patrze nie rozumiejąc jak można nie użyć tak doskonałego składnika mając go w zasięgu ręki? faktem jest, że czarny bez nie jest szczególnie popularny w naszych kuchniach w odróżnieniu np od kuchni szwedzkiej, która zna i używa czarny bez od dawna i intensywnie. Mam nadziję, że uda mi się namówić was do spróbowania darów z krzaczka. Na pewno nie pożałujecie ;)
Na kwiaty bzu musimy poczekać do maja na owoce natomiast do września. Warto wybrać się w czyste tereny w naszej okolicy, by wyśledzić kilka bzowych krzewów, z których będziemy mogli później korzystać. Kwiatostany bzu występują w formie baldachów o wielkości dłoni. Należy je zbierać w słoneczną pogodę i zanim kwiatki zaczną się osypywać, starając się nie strzepywać pyłku. Ścinamy całe baldachy i wykorzystujemy na bieżąco (tj. w dniu w którym zostały zebrane). Baldachów nie myjemy aby nie spłukać pyłku. Zbierając kwiaty pamiętajmy o zostawieniu ich części na krzewie po to, by móc we wrześniu cieszyć się z owoców.
Owoce czarnego bzu muszą być w pełni dojrzałe (niemal czarne), dlatego najlepiej zbierać je w sierpniu lub we wrześniu. Owoce bzu zostawiając ciężko spierające się plamy dlatego też warto trzeba uważać aby się nie ubrudzić. W kiściach owoców bzu często znajdziemy drobne robaczki, których oczywiści należy się pozbyć.
Nie jedz surowych owoców czarnego bzu!
Nie wolno jeść świeżych owoców (ani kwiatów) czarnego bzu! Zawierają toksyczną sambunigrynę która po spożyciu jest rozkładana do cyjanowodoru, co powoduje poczucie słabości i/lub wymioty. Podczas przetwarzania (suszenie, gotowanie itp.) sambunigryna ulega rozkładowi i staje się nieszkodliwa.
Kwiaty czarnego bzu zawierają dużo flawonoidów i kwasów fenolowych, a ponadto kwasy organiczne, sterole, olejek, garbniki, triterpeny, sole mineralne. Taka kompozycja składników decyduje o właściwościach napotnych i przeciwgorączkowych kwiatów.
Jeszcze większą różnorodność cennych substancji kryją w sobie owoce czarnego bzu: m.in. glikozydy antocyjanowe, pektyny, garbniki, kwasy owocowe, witaminy (szczególnie A), sole mineralne (wapnia, potasu, sodu, glinu i żelaza).
Właściwości lecznicze kwiatów bzu czarnego:
* działają moczopędnie, napotnie, przeciwgorączkowo, wykrztuśnie oraz antywirusowe,
* napary z kwiatów są używane przy przeziębieniach, do leczenia różnego rodzaju nieżytów i stanów zapalnych dróg oddechowych i chorób reumatycznych,
* chronią i wzmacniają błony śluzowe dróg oddechowych,
* wzmacniają odporność,
* uśmierzają ból, w tym ból głowy,
* działają oczyszczająco,
* wychwytują wolne rodniki,
* przyspieszają przemianę materii ,
* zewnętrznie naparami z kwiatów przemywa się skórę przy zapaleniach skóry, wypryskach skórnych i oparzeniach, płucze jamę ustną i gardło przy stanach zapalnych oraz przemywa oczy przy zapaleniu spojówek,
* dawniej kwiatów używano do pobudzenia laktacji u kobiet karmiących.
Właściwości lecznicze owoców bzu czarnego
Sok z czarnego bzu stosowany jest w leczeniu grypy i przeziębień, zwalcza gorączkę i łagodzi kaszel,
Mają własności przeczyszczające, działają napotnie, moczopędnie, przeciwgorączkowo, przeciwbólowo i odtruwająco,
Mają właściwości antyoksydacyjne (zdolność do wiązania wolnych rodników),
Działanie bakteriobójcze oraz zdolność wiązania się flawonoidów zawartych w ekstrakcie z wirusem grypy, przez co zostaje uniemożliwione wniknięcie do komórki gospodarza.
Powidła z owoców bzu pomocne są przy wrzodach i zaparciach,
Oczyszczają organizm z egzogennych toksyn oraz szkodliwych produktów przemiany materii,
Poprawia działanie systemu immunologicznego co związane jest z zawartością w owocach naturalnych polifenoli, w tym antocyjanów,
Wzmacnia organizm,
Potwierdzono również skuteczność i bezpieczeństwo wykorzystania ekstraktu z owoców lub liści jako naturalnego środka antydepresyjnego
Zastosowanie kulinarne
Kwiaty bzu czarnego można wykorzystać do przygotowania syropu, nalewki, dodawać do wypieków (ciast, ciasteczek) oraz dżemów/konfitur. Owoce również wykorzystywane są do przygotowania syropów, nalewek, powideł czy ponczu.
Syrop z kwiatów bzu
Składniki
(na 3l syropu)
60-70 baldachów bzu czarnego (wielości dłoni)
2l wody
1,8 kg cukru
3 cytryny
3 limonki
50g kwasku cytrynowego
Sposób przygotowania
Przeglądamy kwiaty bzu, sprawdzamy czy nie ma w nich insektów, otrzepujemy. nie myjemy. Grube zielone łodyżki odcinamy przy kwiatach. Cytryny i limonki kroimy w ćwiartki. Podgrzewamy wodę z cukrem w dużym garnku. Kiedy cukier się rozpuści dodajemy kwiaty bzu, cytryny i limonki. Odstawiamy do schłodzenia. Kiedy garnek się schłodzi przykrywamy pokrywka i owijamy szczelnie folią do żywności lub wkładamy w foliową siatkę i umieszczamy w lodówce na co najmniej 24 godziny. Przecedzamy przez gęste sito, wlewamy do sterylizowanych butelek i zakręcamy. Słoiki pasteryzujemy przez 15-20 minut.
Nalewka z kwiatów czarnego bzu
Składniki
około 30 baldachów kwiatów czarnego bzu (pełnych pyłku)
1,1 kg cukru
85 dag wody
3 cytryny, pokrojone na cieniutkie plasterki
3 limonki, pokrojone na cieniutkie plasterki
1l spirytusu
Sposób przygotowania
Zagotowujemy cukier z wodą, przygotowując syrop. Zostawiamy syrop do ostygnięcia. Cytryny parzymy, kroimy na cienkie plasterki. Z baldachów bzu odcinamy delikatnie grubą łodyżkę. W wyparzonym słoju układamy na przemian kwiaty bzu i cytryny, zalewamy syropem. Słój zatykamy gazą i odstawiamy na około 10 dni w miarę słoneczne miejsce – w tym czasie dwa razy mieszamy wyparzona łyżką.
Kiedy napój zacznie fermentować przecedzamy go i dodajemy plasterki limonki i spirytus. Całość mieszamy i pozostawiamy w zamkniętym słoju na 48h. Po tym czasie wyciągamy plastry limonki. Pozostawiamy do przegryzienia na minimum miesiąc.
Dżem truskawkowy z kwiatem czarnego bzu
Składniki
(na 3 słoiki około 350g)
1kg truskawek
około 15 baldachów bzu czarnego (same kwiatki bez łodyżek)
sok i skórka z cytryny
500g cukru
30g konfitur-fixu
Sposób przygotowania
Truskawki myjemy i odszypułkowujemy. Kroimy na 4 części. Baldachy bzu wykładamy na papier i pozwalamy małym lokatorom opuścić kwiatostany. Obcinamy lub obywamy kwiatki z łodyżek i dokładamy do truskawek. Dosypujemy cukier oraz konfitur -fix. Gotujemy chwile do rozpuszczenia cukru i puszczenia soku przez owoce. Dodajemy skórkę i sok z cytryny i gotujemy jeszcze 2-3 minutki. Konfiturę przekładamy do wyparzonych lub wysterylizowanych słoików. Zakręcamy i pasteryzujemy 15 minut.
Syrop z owoców czarnego bzu
Składniki
1kg owoców bzu (bez łodyżek)
2 szklanki wody
550g cukru
Sposób przygotowania
Owoce obrać z łodyżek (najwygodniej za pomocą widelca). Jeśli na gałązce zdarzą się zielone, niedojrzałe kulki należny je wybrać. Owoce zalać woda i gotować na średnim ogniu przez około 5 minut od zagotowania. Przecedzić przez sito pozwalając płynowi spłynąć samoistnie (najlepiej zostawić na kilka godzin). Nie dociskać bo pektyny z pestek zrobią z syropu galaretkę. Sok zagotować ponownie z cukrem. Odszumować. Przelać gorące do wyparzonych butelek lub słoików.
Nalewka z owoców czarnego bzu
Składniki
1kg obranych z łodyżek owoców czarnego bzu
2 szklanki wody
0,5 l wódki
0,5 l spirytusu
szklanka cukru (lub więcej jeśli ktoś lubi słodką)
opcjonalnie cynamon, wanilia, sok z cytryny
Sposób przygotowania
Owoce dokładnie przebrać odrzucając ewentualne niedojrzałe kuleczki. Zalać wodą i gotować na średnim ogniu przez około 5 minut od zagotowania. Przecedzić przez sito pozwalając płynowi spłynąć samoistnie (najlepiej zostawić na kilka godzin). Nie dociskać. Powstały sok wymieszać z wódką i spirytusem. W tym momencie można dodać cynamon, sok z cytryny lub wanilię. Całość przelać do dużego słoja lub butelki. Po tygodniu dodać cukier. Można go równiej rozpuścić w małej ilości wody tworząc syrop. Pozostawić do przegryzienia na co najmniej 2 miesiące.
Poncz herbaciany z dzikim bzem
Składniki
500g owoców czarnego bzu
1,5l wody
skórka z pomarańczy
4 suszone śliwki
laska cynamonu
4 ziarna kardamonu
3 torebki herbaty earl grey
miód gryczany do smaku
Sposób przygotowania
Owoce bzu obrywamy z gałązek przy pomocy widelca. Myjemy na sitku. Zalewamy wodą. Dodajemy skórkę pomarańczy, laskę cynamonu, suszone śliwki, i kardamon. Zagotowujemy i od momentu wrzenia gotujemy jeszcze 20 minut. Wyłączamy i pozostawiamy na 10 minut. Odcedzamy. Dosładzamy miodem do smaku.
